Voel je je wel eens machteloos als je ziek bent? Heb je het gevoel dat je slachtoffer bent geworden van een nare ziekte, een slopende aandoening of een vreselijk ongeluk? Als je te maken hebt met een ernstige aandoening of een langdurig chronische ziekte herken je dit misschien wel.
Jezelf slachtoffer voelen is immers een natuurlijke reactie wanneer we te maken krijgen met tegenslag, stress of verandering. En misschien ben je dat ook wel. Waar het hier over gaat is dat het niet uitmaakt of je je nu terecht of onterecht slachtoffer voelt.
Het feit is dat je slachtoffer voelen een weinig effectieve reactie is van je geest om met een situatie om te gaan. Het helpt je weinig verder of enkel op korte termijn. Verantwoordelijkheid nemen kan je hierbij helpen.
Op het moment dat we ons slachtoffer voelen reageren we vaak op 2 manieren:
Hierbij zijn we heel streng voor onszelf. Boosheid die naar binnen slaat en kan leiden tot erg destructief gedrag, een verminderd zelfvertrouwen en zelfbeeld. (bv. ik ben niks waard)
Hierbij leggen we de oorzaak van het probleem bij de ander, bij de omgeving of de maatschappij in zijn geheel.Dit leidt vaak tot het arme-ik gevoel waar de grote boze wereld vooral heel erg tegen ons is.
Het probleem hierbij is dat schuld geven niet leidt tot het vinden van een oplossing. In tegendeel, wanneer je te veel bezig bent met schuld geven en excuses verzinnen, kijk je achteruit en niet vooruit. Je gelijk willen halen is in constructieve communicatie weinig zinvol en zo ook in deze situatie. Het kan je zelfs in isolement trekken. Of doordat je jezelf in een hoekje terugtrekt met zelfbeklag, of omdat mensen je beginnen vermijden vanwege je continue gejammer.
Toch is het niet onlogisch dat we dit doen. Ergens doen we het misschien allemaal in meer of mindere mate. Je bent nl. op zoek naar empathie, naar begrip voor je lijden. Die aandacht kan helend werken. We kennen allemaal wel het opluchtende en verzachtende effect van een goed gesprek met een vriend of vriendin. Een warme omhelzing en een bemoedigend woord. En dan moet je weer verder. Als je dat ook doet, geen enkel probleem.
Maar soms is dit gevoel zo fijn dat het als een verslaving gaat werken. Die helende aandacht kan zo de reden worden waarom we vasthouden aan ons lijden. We gaan dan (vaak onbewust) in de rol van slachtoffer zitten of houden vast aan onze ziekte. Men zegt in zo’n situatie ook wel eens: iemand heeft geen ziekte maar is zijn ziekte. Het is een deel van je identiteit geworden.
Een welbekend fenomeen in de medische wereld is dat van ziektewinst. De ‘ervaren’ winst die bij een ziekte hoort. De liefdevolle aandacht die we krijgen of het wegvallen van verplichtingen en verantwoordelijkheden kan dan een dermate fijn gevoel geven dat we onbewust liever ziek blijven. Dat is een extreem voorbeeld maar toch komt het vaker voor dan je denkt. Ook in mindere mate zorgt dit mechanisme er voor dat we het zoeken naar een oplossing in de weg zitten door het blijven hangen in excuses en schuld geven, door het bestendigen van ziekte. [Zou dat de reden zijn waarom in één Fins onderzoek rokende patiënten met COPD – longklachten – bleven roken? Slechts 20% van de patiënten was na 2 jaar opvolging gestopt met roken hoewel roken als één van de voornaamste oorzaken wordt gezien voor COPD]
Een bekende quote van Hippocrates is:
Als iemand een goede gezondheid wenst
Moet men zichzelf eerst afvragen
Of hij bereid is dat wat hem ziekt maakt op te geven?
Enkel dan kan men geholpen worden.
Het patroon van klagen en schuld geven is niet alleen destructief voor onze relaties maar met name voor ons gevoel van zelfvertrouwen en zelfbeschikking. Het gevoel dat we controle hebben over ons leven. Dit gevoel van controle over ons eigen lot is volgens onderzoekers een belangrijke factor in het ervaren van geluk. Het gevoel van regie over je eigen leven. Die regie, die moet je zelf nemen. Dat is wat men noemt verantwoordelijkheid nemen voor je situatie. Of je nu in die situatie beland bent door je eigen gedrag, dat van een ander of door externe omstandigheden zoals een natuurramp of pandemie. Het nemen van verantwoordelijkheid is een keuze, een keuze van mindset. Focus ik mij op wat de situatie heeft veroorzaakt of op wat ik kan doen om het verdere verloop te beïnvloeden? Hoewel die keuze maken niet altijd makkelijk is, is het iets wat je kunt trainen. Je kunt jezelf aanleren om de goede kant op te kijken. Oordelen over jezelf is niet altijd zinvol. Dingen zijn zoals ze zijn maar dat houdt wel in dat je oprecht en eerlijk naar jezelf durft kijken.
Een andere quote van Hippocrates mbt dit onderwerp is de volgende:
Ziekte ontstaat niet zomaar
Ze ontwikkelt zich als gevolg van een opeenstapeling
Van kleine zondes tegenover onze Natuur.
Als genoeg zonde is geaccumuleerd,
Ontstaat ziekte plots vanzelf.
De stelling vinden we precies zo terug in de Chinese geneeskunde en kan best hard over komen voor iemand die ernstig en /of chronisch ziek is. Betekent dit dat ziekte jouw eigen schuld is? Misschien wel. Misschien maar voor een deel of mogelijks ook helemaal niet. Zoals ik eerder vermelde schuld leggen is weinig zinvol gezien het ons niet verder brengt en er altijd wel heel veel ruimte is voor discussie. Wat we wel met zekerheid kunnen zeggen is dat de situatie hoe die nu is en hoe jij ermee omgaat, jouw verantwoordelijkheid is. En dat is alleen maar positief want dat betekent dat jij de sleutel in handen hebt om er wat aan te doen. Of het nu gaat over hoe je je gedrag verandert ter bevordering van meer gezondheid en geluk, of het gaat om hoe je aankijkt tegen de situatie en de mogelijkheden. Welk aspect je ook aanpakt. Jij hebt de kracht om het ervaren van ziekte vorm te geven op een manier dat bijdraagt aan je welzijn en je groei. Dat is de kracht van eigen verantwoordelijkheid. In mijn ogen een bemoedigende gedachte. Wat vind jij?