Hoogsensitiviteit kennen we met name vanuit de psychologie. Het is een begrip ingevoerd door de Amerikaanse psychologe Dr. Elaine N. Aron. [HSP – High Sensitive Person ofwel zeer gevoelig persoon] Het gaat hierbij over fysieke en mentale overstimulatie. HSP’rs zouden meer en sterker geprikkeld worden dan de modale mens. Daarbij wordt wel eens gesteld dat zij meer bewust zijn van details of van mogelijke ontwikkelingen binnen een bepaalde situatie. Zoals in psychologie magazines te lezen is, is HSP geen nieuw concept. Het is misschien alleen een moderne term voor wat men vroeger zou labelen als verlegen, teruggetrokken, neurotisch of overgevoelig. Toch is dit een stereotype van de HSP, je hebt nl. ook wel hoogsensitieve personen die extravert of narcistisch zijn. We zien dat het inderdaad steeds vaker voorkomt en dan met name bij kinderen. HSP zou dan ook sterk genetisch bepaald zijn. Het wordt overigens niet gezien als een stoornis maar als een persoonlijkheidskenmerk.
Die is interessant. Het is een deel van wie je bent. En voor zover ik begrepen heb zijn jij en ik maakbaar. Dat betekent dat persoonlijkheid niet een vast gegeven is. Je persoonlijkheid wordt gevormd. In eerste instantie in je kindertijd door je omgeving, je opvoeding en alle andere factoren die invloed hebben op je ontwikkeling. Nu we volwassen zijn en ons denken, voelen en gedrag zelf kunnen aansturen bepalen we zelf op welke manier die persoonlijkheid zich ontwikkeld. Je persoonlijkheid is immers dynamisch. Je hebt misschien wel al eens iemand horen zeggen: “ja, zo ben ik nu eenmaal” Het ideale excuus om niet te hoeven veranderen. Je hebt misschien niet altijd gekozen ‘hoe je bent’, tenslotte zijn veel van onze persoonlijkheidskenmerken onbewust vorm gegeven. Je hebt hier en nu de keuze om te bepalen hoe verder.
Even illustreren met een vb. Ik was vroeger een erg verlegen persoon. Misschien ben ik dat nog steeds diep van binnen ben. Hoe bepaal je tenslotte wie je bent? Eén van de dingen die bepalen wie je bent is hoe je je gedraagt en gedrag kun je sturen. Op een gegeven moment in mijn leven besloot ik dat het niet erg constructief was om zo verlegen te zijn. Ik had het gevoel dat ik wat misliep. Dus ik besloot te veranderen. Een simpele oefening als elke dag één persoon aanspreken die je niet kent veranderde al snel mijn drempelvrees om een gesprek aan te gaan met iemand. Dat is een beetje vergelijkbaar met mensen die voor het eerst een netwerk evenementen bijwonen. Het is een kwestie van doen. Nu vele jaren later zou niemand me nog omschrijven als een verlegen persoon. Mijn persoonlijkheid is verandert. Dus de volgende keer dat iemand chagrijnig reageert omdat hij / zij erg prikkelbaar is en zich excuseert met “jah zo ben ik nu eenmaal”. Of als iemand weigert een bepaalde noodzakelijke stap te zetten wegens een bepaalde karaktereigenschap. Dan kun je gerust antwoorden: “doe er dan wat aan”.
Het is immers een argument wat ook wel eens door HSP’rs gebruikt wordt. Nu is er niks mis met je terug te trekken als het je teveel wordt of je op de achtergrond te houden omdat je verlegen bent. Zolang het maar een bewuste keuze is en constructief bijdraagt aan je leven. Wel is er wat te zeggen over kortaf, onbeschoft of agressief reageren omdat jij gestressed raakt van alle prikkels. Betekent dit dat we onze hoogsensitiviteit moeten afstompen? Nee, zeker niet. Het hele punt van deze blog is aan te tonen hoe waardevol hoogsensitiviteit is. Als je er maar op een goeie manier mee omgaat. Om dat te kunnen doen is het noodzakelijk dat we stevig in de schoenen staan. Te vaak wordt hoogsensitiviteit gebruikt als excuus voor een mate van emotionele labiliteit. Je kunt het goed vergelijken met een burn out. Daar geldt hetzelfde principe. Een burn out is een onbalans tussen de werkbelasting en de belastbaarheid. Deze onbalans heeft te allen tijde twee factoren.
Het is niet of we werken te veel, of we zijn te ‘zwak’ of ‘overspannen’. Nee het is de combinatie die zorgt voor een problematiek. Er is te veel werkdruk voor hetgeen we aan kunnen. Een burn out kun je voorkomen door of minder te gaan werken, of door gezonder en fitter te worden waardoor we meer aankunnen. Daarbij kent kiezen voor optie twee een bepaalde voorkeur. Je wil tenslotte wel wat kunnen presteren in je leven, je wil werken en productief zijn. Een deel van ons zelfbeeld, zelfwaarde en zelfvertrouwen wordt immers opgebouwd door succeservaring. Op allerlei gebied. Iets betekenen voor een ander, een moeilijke klus klaren of een bepaalde doelstelling bereiken. Van niks doen wordt je heus niet gelukkig. Datzelfde geldt voor hoogsensitiviteit. Je wil helemaal niet alle prikkels uit je leven, dat zou maar saai zijn. Het is ook niet mogelijk om alle stress uit je leven te halen. Stress is inherent aan het leven, prikkels zijn inherent aan het leven. Wat je wil is vooral leren hoe je daarmee omgaat. Het probleem is niet de prikkel, het probleem is dat we mentaal of emotioneel uit balans raken door die prikkel.
Gelijkmoedigheid heet dat en het is een kenmerk die in veel tradities gecultiveerd wordt. De meeste mensen zullen het begrip gelijkmoedigheid kennen uit de mindfulness beweging. Het niet uit balans raken is een aspect wat we trainen door te leren observeren en niet te reageren. Het is niet de stimulus die het probleem is, het is onze reactie daarop. Die reactie (ons gedrag) kunnen we leren sturen. Dat is wat we oa. doen aan de hand van yoga, qigong, taiji of meditatie training. We leren ons gedrag sturen. Wanneer we in een yoga – houding / asana gaan, creëren we een bepaalde ‘stress’ situatie. Er komt spanning in het lichaam en we leren ontspannen in die stress situatie. Die stress respons van ons lichaam en geest kunnen we verhogen door de houding moeilijker / meer uitdagend te maken. Een voorwaartse buiging zoals Paschimattanasana veroorzaakt een minder grote stress respons dan bv. diezelfde voorwaartse buiging in halve lotus – Ardha Badha paschimattanasana.
We kunnen langer in de houding blijven waardoor ook hier weer de uitdaging om te ontspannen groter wordt. Iedereen die Zhan Zhuang training doet weet goed genoeg dat er een groot verschil zit tussen 20 min. staan of 2 uur staan. Bij Taiji training zien we dat in een sommige tradities op een bepaald stadium getraind wordt op de rand van een dak of afgrond om op die manier de uitdaging om ontspannen en in balans te bewegen te vergroten. Wat al deze trainingen gemeen hebben is dat er een aspect inzit van ‘fight or flight’ respons. We creëren stress (een prikkel) en we leren ontspannen. Hoe groter of talrijker de stress (prikkels) hoe moeilijker het wordt om te ontspannen. Door deze systematisch te verhogen leren we onder steeds uitdagender omstandigheden te ontspannen. Dit is één aspect van training – het verhogen van onze weerbaarheid.
Een andere aspect van onze training is het verhogen van de sensitiviteit. Door aandachtig te luisteren naar ons lichaam, onze ademhaling en te voelen. Op deze manier proberen we steeds bewuster te worden. We trainen onszelf dus om ‘hoogsensitief’ te worden. We willen nl. zo veel mogelijk voelen en oppikken. Alleen we willen ook onze balans en gelijkmoedigheid bewaren. We zien dat gevorderde beoefenaars van yoga, qigong en taiji (mind – body practices) vaak gevoeliger worden. Ze pikken sneller dingen op. En dat is voor onze gezondheid zeer zinvol. Zelf merk ik dat ik door mijn trainingen veel sneller voel als het in mijn lichaam fout gaat. Als ik ziek wordt. Dit geeft me de kans om sneller in te grijpen en aanpassingen te maken zodat ‘de ziekte’ niet doorbreekt.
Daarnaast zorgt het er ook voor dat ik gezondere keuzes ga maken. Je voelt nl. veel beter wat bv. voeding met je doet. Velen onder ons kennen wel het gevoel na een grote portie McDonalds. Je voelt je wat loom, sloom en zeker niet fris en vitaal. Je voelt dat het niet gezond voor je is. Uiteraard kun je jezelf trainen (bv. door vaak naar de McDonalds te gaan) om dit negatieve effect minder te voelen. Je kunt het negeren of bagataliseren. De impact op je lichaam wordt er echter niet minder op. Zo komt het dat wij vanuit onze trainingsmethodiek geen strikte regels hebben over wat wel en niet mag. Naarmate je vordert in je training en sensitiever wordt ga je vanzelf betere keuzes maken die het leven voeden. Zoals Patthabi Jois zei: “Do your practice and all will come”
Sensitiviteit is dus niet een negatief kenmerk en het hoeft geen hindernis te zijn in je dagelijks functioneren. Het is een kwestie van leren omgaan met die sensitiviteit. Een gevorderd yogi is zich immers bewust van veel meer dan wij ‘normale’ mensen. Ze horen fijnere geluiden, ruiken en voelen beter. Ik weet nog goed dat één van mijn leraren zei: als je staat (Zhan Zhuang) en er passeert buiten een auto, dan wil je dat in je lijf gevoeld hebben. Of je wil je blik zo naar binnen kunnen richten dat je je bloed voelt stromen en je hart hoort kloppen. Kun je nagaan dat je dit allemaal kunt waarnemen zonder een grondige basis. Daar wordt je vast helemaal gek van.
Het punt is dat we die hoogsensitiviteit dus willen koesteren. Als we leren hoe er mee om te gaan is het nl. een zeer waardevol gereedschap in het aansturen van onze gezondheid. Ook hier weer gaat het om balans. En net zoals bij burn out hoeft er geen enkel probleem te zijn om een werkweek van 80 uur te hebben met deadlines en werkdruk, zolang je maar kunt compenseren, je rust kunt pakken en je batterij vol kunt houden. Zo ook met hoogsensitiviteit. Er zijn veel voordelen van je verhoogde vermogen om waar te nemen, je moet er alleen op een goede manier mee om leren gaan.