In de Chinees geneeskundige visie op gezondheid zien we dat onze gezondheid niet onafhankelijk gezien kan worden van de omgeving waarin we leven. Zowel onze natuurlijke omgeving als onze sociale omgeving. Een cruciaal aspect binnen die sociale omgeving is communicatie. Wie op een constructieve manier leert communiceren kan veel stress en conflict vermijden. Communicatie gericht op samenwerking en consensus in plaats van strijd gericht op overwinnen en gelijk halen. Communiceren met het doel kennis te delen en begrip te krijgen voor het standpunt van de ander. Leren om verschillende perspectieven te omarmen en er ons voordeel mee te doen.
Communicatie kan tenslotte enorm destructief zijn. Slechte communicatie doet situaties escaleren. Leidt tot ruzie en conflict, uitsluiting en onbegrip. Uiteraard heeft een dergelijke omgeving een bijzonder negatief effect op ons welzijn. Woede, frustratie, jaloezie, nijd, … Emoties die vaak in extreme mate oplopen en daarmee onze gezondheid schaden. Daarbij kan een situatie dermate escaleren dat het tot fysiek geweld leidt, tot moord of zelfs oorlogen. Gezondheid is dan al lang vergeten. Allemaal omdat we vanuit een visie vertrekken van OF-OF en niet zozeer vanuit inclusie. Twee meningen leveren een breder perspectief dan één, toch is veel van onze communicatie gericht op overwinning, het uitschakelen of weerleggen van het perspectief van de ander.
Een eerste stap in het proces naar een gezonde manier van communiceren is ons bewust worden van de manier waarop we communiceren. De achterliggende motieven die vaak verborgen – ook voor onszelf – het gesprek aansturen. Emotionele chantage is iets wat we met de paplepel ingegeven meekrijgen. Als kind leren we dat we door moeilijk te doen, droevig te zijn of net heel erg boos – dat we daarmee ons doel kunnen bereiken. Ons doel van krijgen wat we willen. Veelal moesten we gewoon wat harder schreeuwen mocht het niet meteen lukken. Als peuter en kind volkomen normaal gedrag. Maar graag worden we volwassen en dat betekent dat we leren rekening houden met de behoeftes en mening van onze medemens. Dat we leren op een constructieve manier omgaan om samen win-win situaties te creëren.
In deze tekst willen we aan de hand van een theoretisch concept uit ‘De Tao van het gesprek’ van Michael Kahn en een voorbeeld uit de praktijk inzicht bieden in hoe communicatie kan verlopen. We nodigen jullie daarbij graag uit om aan het eind van elke dag even te evalueren. Welke gesprekken heb je vandaag gevoerd? Hoe gingen die? Kun je patronen herkennen en kun je achterhalen waarom bepaalde gesprekken makkelijk zijn verlopen en waarom anderen moeilijk? Kun je bovenal eerlijk en objectief naar jezelf kijken opdat je mag groeien en door middel van je communicatie de wereld een betere plek maken? Kun je je ego opzij zetten en streven naar die win-win voor iedereen om je heen?
Kahn (1997) maakt een onderscheid tussen “Ideeëngesprekken en beslissingsgesprekken”. Ideeëngesprekken gaan over het uitwisselen van meningen, we verzamelen informatie en hebben de kans om op een constructieve manier perspectieven te gaan samenvoegen en zo tot een meer complete, bredere weergave van de werkelijkheid te komen. Vanuit dit oogpunt is er dus in een ideeëngesprek geen nood aan strijd of conflict. Wanneer beide partijen elkaar vanuit respect en gelijkheid tegemoet treden is er geen reden om de ander te overtuigen.
Hier kunnen we een duidelijk voorbeeld stellen van hoe verschillende perspectieven een relatie kunnen beïnvloeden. Wanneer een persoon uitgaat van het strijden-overwinnen concept is het zijn/haar taak de ander te overtuigen van zijn/haar standpunt. In dit opzicht kan het accepteren van een afwijkend standpunt gezien worden als een zwakte, een falen. Het niet in staat zijn je eigen standpunt op te leggen aan de ander wordt gezien als een falen in je overtuigingskracht.
Gaat men echter uit van gelijkwaardigheid dan kan men hier een geheel andere invulling aan geven. Gaat men uit van gelijkwaardigheid dan is men er zich van bewust dat elke mening persoonsgebonden is en vanuit een bepaalde achtergrond gegroeid is, een zekere onderbouw heeft. Deze onderbouw kan volledig verschillen met jouw eigen onderbouw en aldus een tegenstrijdig perspectief opleveren. Dit betekent echter niet dat 1 van beide goed of fout is. Ze zijn verschillend maar hebben beiden hun waarde en dragen beiden bij tot een breder perspectief op de ‘waarheid’.
In dit opzicht is het net een teken van persoonlijke kracht wanneer men niet probeert de ander te overtuigen van zijn of haar gelijk terwijl dit vanuit het strijden – overwinnen concept kan beschouwen als een zwakte. Het gaat er om dat men inzicht krijgt in het standpunt van de ander en door na te gaan wat het achterliggende idee en proces is dat deze mening heeft opgebouwd. Opkomen voor jezelf betekent dan niet noodzakelijk dat je je standpunt gaat verdedigen, proberen de ander te overtuigen of in de tegenaanval gaat. Opkomen voor jezelf betekent dat je je mening uit met respect voor het anders zijn van de mening van diegene tegenover je. Dit kan zonder in een strijd-overwinnen patroon terecht te komen.
Een reden de ander te overtuigen kan wel een rol spelen bij een beslissingsgesprek. Immers hier gaat het niet enkel om het samenvoegen van meningen maar deze samenvoeging dient ook te leiden tot een voor beide partijen acceptabele beslissing omtrent de kwestie. Omdat hier persoonlijke belangen kunnen meespelen is het bij dit soort gesprekken dus veel makkelijker om te vervallen in een strijd. Belangrijk hierbij is om duidelijk de behoeftes van beide partijen in kaart te brengen en ernaar te streven tot een beslissing te komen die de behoeftes van beide partijen in gelijke mate tegemoetkomt.
Een voorbeeld: Tim en Elke zijn bezig met het maken van een road-trip. Op een gegeven avond zijn ze nog laat aan het rondrijden op zoek naar een geschikte slaapplaats. Er is nog 1 hotel vrij maar dit is vrij duur. Tim zegt redelijk resoluut: Misschien moeten we maar een nachtje in de wagen doorbrengen. Elke reageert geschokt en boos. Met verhoogde stem roept ze bijna: Als jij in de auto wil slapen doe je maar, maar dan ga ik ergens in een bar een nachtje door. Verrast door de hevigheid van Elke geeft Tim snel toe en ze gaan het hotel binnen.
Het gaat hier duidelijk om een beslissingsgesprek. Er dient besloten te worden hoe en waar ze de nacht zullen doorbrengen met beperkte opties. Het moge duidelijk zijn dat hier weinig sprake is van communicatie. Meningen worden niet uitgesproken, behoeftes worden niet benoemd, de probleemsituatie wordt niet duidelijk gedefinieerd en dus wordt er ook niet constructief naar een oplossing gezocht. Een alternatief:
Tim: Het lijkt erop dat we een beslissing zullen moeten nemen waar we de nacht zullen doorbrengen. Dit is het enige hotel maar het is wel vrij duur. Dat vind ik nogal vervelend omdat we daardoor met het budget in het gedrang komen. Wat zou je ervan denken als we een nachtje in de wagen doorbrachten? Elke: Ik begrijp dat je bezorgd bent om het budget Tim, maar je weet dat ik niet kan slapen in de auto en ik zou graag een goede nachtrust hebben. Als we zouden besluiten om het hotel niet te huren dan ga ik liever een nachtje in een bar doorbrengen dan in de auto mijn tijd te verdoen door voor me uit te staren terwijl jij slaapt. Tim: Ik begrijp dat het zinloos is voor jou om de nacht in de auto door te brengen maar het idee dat je in je eentje de nacht in een bar doorbrengt vindt ik niet aangenaam. Jij wilt graag een goeie nachtrust en ik wil een goedkope nachtrust om het budget te besparen. Elke: Als we nou eens dit hotel nemen daar dit de enige optie is om aan mijn behoefte tegemoet te komen, en dan bespreken we samen hoe we in de komende dagen wat kunnen besparen zodat we ook aan jouw behoefte tegemoet komen. Tim: dat lijkt me een uitstekend plan. Samen gaan ze naar binnen en bespreken waar er bespaart kan worden voor de extra kost die ze net gemaakt hebben.
Je kunt hier duidelijk een verschil in communicatie zien. Ten eerste wordt het probleem helder gedefinieerd en worden de verscheidene behoeftes uitgesproken. Belangrijk is dat de behoeftes van de ander telkens erkend worden (actief luisteren). Door het uitspreken van de behoeftes en het omschrijven van het werkelijke probleem kan er constructief gezocht worden naar een oplossing die voor beide partijen bevredigend is zonder dat er overtuigd dient te worden. Er is geen strijd, alleen een probleem waar er samen aan gewerkt kan worden. Terwijl het in het eerste gesprek vnl. ging om het vervullen van de eigen onuitgesproken behoeftes. Inzicht in de werkelijke behoeftes van de ander zijn een cruciaal aspect bij het voeren van een beslissingsgesprek. Een tweede aspect is om je niet te laten leiden door emotie. Wanneer we emotioneel reageren zijn we veelal niet gericht op het construeren van een oplossing maar op het behalen van dat wat wij willen bereiken.
Hier zijn 7 tips om jouw leefwereld gezonder te maken dmv communicatie:
- Leer actief luisteren
- Leer je emoties beheersen
- Zoek eerst om te begrijpen en dan pas om begrepen te worden.
- Je hoeft niemand te overtuigen, iedereen heeft recht op zijn / haar eigen waarheid
- Niemand heeft de absolute waarheid in pacht.
- Er is niks mis met je mening herzien op basis van nieuw verkregen informatie.
- Samen is zo veel leuker dan wij versus zij.