De valkuil van het hier en nu

Hier en Nu – sinds Eckhart Tolle de focus van vele Self Help programma’s gericht op het brengen van meer mentale balans. Bewust zijn in het hier en nu. Het lijkt wel de leuze van onze moderne tijd om te ontkomen aan de drukte van alledag, de stress van de prestatie en consumptiemaatschappij waar we door de jaren heen in zijn beland. Het bewijs daarvan is de winnende populariteit van mindfulness based programma’s binnen de psychische gezondheidszorg.

Er zijn drie belangrijke factoren waar we met dit hier en nu willen aan werken. 

  • Piekeren en angst door wat er is gebeurt. (verleden)
  • Piekeren en angst over wat er kan komen. (toekomst)
  • Door het leven in ons hoofd (2 bovenstaande) te weinig contact met ons lichaam.

Uiteraard heeft het aanwezig zijn in het hier en het nu – met aandacht onze dagdagelijkse handelingen uitvoeren – grote waarde voor onze gezondheid en gemoedstoestand. Niet voor niets zit dit aspect in al onze coaching. Zowel wat betreft voeding, bewegen, emoties, relaties, enz… Toch zit er een behoorlijke valkuil in de focus op het hier en nu. En dat is de achterliggende motivatie waarom deze als zo belangrijk wordt gezien. Het kan nl. een vlucht zijn van het piekeren en de angst. Als er één ding is waar de geest goed in is, is het verbergen van onze ware motivatie om dingen te doen of om ze niet te doen. We zijn een meester in onszelf voor de gek houden. Niet voor niets spreken vele meditatietradities over het weghalen van de sluier die ons verhinderd de wereld (en dus ook onszelf) te zien zoals ze werkelijk is.  Iets waar cultuur overigens een belangrijke rol in speelt.

Dat dilemma’s daar bij horen toont het volgende voorbeeld. Ik ben aan het fietsen door een mooi natuurrijk landschap. Tijdens het fietsen zit ik te denken aan een vervelend voorval op werk en maak ik me zorgen op de impact die dat zal hebben als ik morgen weer aan de slag moet. Moet ik dan in dit geval mijn gedachtes loslaten en me richten op het hier en nu van het fietsen en genieten van het mooie landschap of moet ik aandacht geven aan het hier en nu van mijn gevoelens mbt de situatie. Als ik de gedachtes uit mijn hoofd blokkeer en me focus op het fietsen. Beleef ik dan het hier en nu of loop ik weg van mijn angsten? En dat is waar de motivatie factor om de hoek komt kijken. Kies ik er bewust voor om mijn gedachtes aan de kant te zetten voor de ervaring van het fietsen of vlucht ik weg van de onrust die mijn gedachtes in mijn lijf veroorzaken?

Emoties dienen beleefd te worden. Ook dat hoort bij het hier en nu thema. Tenslotte wil je niet die emoties wegdringen. We weten allemaal dat het ontkennen van onze emoties een negatieve impact kan hebben op onze gezondheid. In het bovenstaande geval wil ik zeker aandacht geven aan mijn emoties want het is duidelijk iets waar ik mee zit. In dat geval dien ik mezelf af te vragen: Kan ik wat veranderen? Kan ik een impact hebben op het verloop van de situatie? Een bekende leuze daarbij is: accepteer wat je niet kunt veranderen en verander wat je niet kunt accepteren. In dit geval betekent dit dat we kunnen zoeken hoe we de negatieve impact van het voorval kunnen verminderen of weghalen zodat morgen een fijne werkdag wordt.  Vindt je die oplossing dan zul je merken dat je jezelf meteen blijer voelt, stressvrij en gemotiveerd om de situatie tot een goed eind te brengen. Wat heb ik in dit geval gedaan? Ik heb het verleden (het voorval) geanalyseerd en daarmee de toekomst (de werkdag morgen) helpen vorm geven. Is het dan verkeerd dat ik dit tijdens het fietsen heb gedaan ipv te genieten van de mooie omgeving?

Tenslotte heb ik mijn emotie gevoeld en er wat mee gedaan – ik ben constructief bezig geweest met die emotie, ik heb gekeken waar zij vandaan kwam en hoe ik een oplossing kon vinden voor de situatie. Dat lijkt me helemaal niet verkeerd. Als ik daarentegen mijn gevoel negeer en mezelf dwing in het hier en nu te zijn van het fietsen dan kon het wel zomaar eens zijn dat de volgende werkdag een hele vervelende ervaring wordt waardoor nog meer stress en ongemak veroorzaakt wordt. Maar misschien was ik helemaal nergens gekomen met mijn gedachtegang en had ik de kans gemist om tot rust te komen in de natuur en te genieten van mijn fietstocht. Over dilemma gesproken.

Wat ik hiermee met name wil benadrukken is dat het helemaal niet verkeerd hoeft te zijn om je bezig te houden met het verleden of met de toekomst. In tegendeel, het kan heel productief zijn en van grote meerwaarde op je eigen en andermans leven. Binnen de Chinese gezondheidsleer leren we dat emoties een negatieve impact hebben als zij langdurig of intens zijn. Een combinatie daarvan is bijna een garantie op het ontwikkelen van problemen. Dat geldt overigens ook voor de emotie van vreugde wat tot hysterie kan leiden. ‘Vreugde schaadt het hart’ zeggen ze dan. Betekent dit dat we helemaal geen emoties mogen hebben. Zeker niet. Emoties zijn menselijk en horen bij het leven. De vraag is welke impact hebben ze op je eigen handelen en op je omgeving?

Dat vind ik zelf een mooi aspect van de Chinese filosofie en cultuur. Daar wordt veel minder waarde gehecht aan emoties maar veel meer aan wat je ermee doet. In de Dao De Jing (Daoïsme) zegt men: “ Heaven treats people like straw dogs” – Maw. De Hemel houdt geen rekening met hoe jij je voelt, ze geeft je wat jij nodig hebt om verder te komen. Verdriet, vreugde, angst, … het zijn emoties. Niks meer. Wat jij ermee doet, dat is wat richting geeft. Als Westerling vinden we het zinvol en vaak noodzakelijk om onze emoties zoals bv. verdriet te delen met anderen. Maar er zijn ook mensen die ervoor kiezen dat niet te doen. Vanuit de reden dat je anderen niet wil belasten met jouw verdriet. De vraag is, waarom deel je je verdriet? Is het deel van je verwerkingsproces of wil je gewoon aandacht waardoor je in je verhaal blijft hangen en dus geen stap verder komt behalve dan een tijdelijke shot van empathie? Op dat soort vragen is natuurlijk geen simpel en éénduidig antwoord maar het is wel belangrijk dat we actief de keuze maken hoe we met onze emoties omgaan, wat de impact is op ons eigen leven maar ook op dat van anderen. Er is overigens niks mis met verdriet, angst, vreugde, zorgen, geluk, … het zijn emoties. Niks meer, niks minder. Toch zien we in onze maatschappij een grote nadruk op geluk. Blij zijn, vreugde, extase, eeuwigdurende bliss. Overigens een nadruk die veel stress en ongeluk met zich kan meebrengen. Wie altijd gelukkig moet zijn en nooit verdriet of zorgen mag kennen maakt het zichzelf wel heel lastig.

Hoewel het begrip van hier en nu significant kan bijdragen aan onze gezondheid willen we toch niet vergeten dat er ook een toekomst is. Anders kunnen we heel erg onze gezondheid schaden. Eén van de reden waarom er heel veel gezondheidsproblemen zijn is nl. dat we net te veel hier en nu leven en te weinig de lange termijn gevolgen van ons handelen in rekening brengen. We hadden het al eerder over de nadruk op dat gelukzalige gevoel wat we steeds nastreven. Maar wat is dat dan dat geluk? Is dat mentale balans en gelijkmoedigheid of is het een maximaliseren van genot? Dat laatste noemen we in extreme gevallen hedonisme. Een filosofische leer die stelt dat genot in de algemene zin het hoogste goed is. Ja eventueel ten koste van een ander. Iets wat we jammer genoeg ook in onze gezondheidscultuur terug vinden. Vooral ten koste van onszelf. We stellen het belang van genot boven ons eigen welzijn. In het leven moeten we vooral genieten toch? Dat we daar later een veel te grote prijs voor betalen lijken we meestal selectief te vergeten. En niet alleen later betalen we daar een prijs voor, ook op korte termijn hebben bepaalde genotsuitingen drastische gevolgen voor niet alleen onze lichamelijke gezondheid maar vooral ook voor onze mentale gezondheid.

Zo kwam ik onlangs een onderzoek tegen dat zei dat sport vooral leuk moet zijn om de winst te maximaliseren. (impact sport op psychologisch welbevinden) Maar is dat wel zo? Tanden poetsen blijft het voorbeeld bij uitstek. Doen we dat met plezier? Kijken we ernaar uit om onze tanden te poetsen en worden we daar blij en gelukkig van? Of doen we het omdat we weten dat het goed voor ons is? Doen we het omdat we niet bereid zijn de lange termijn prijs te betalen als we het niet doen? Dat hoeft voor sport overigens niet anders te zijn. Sporten voor je gezondheid moet vooral functioneel zijn. Het moet je wat opleveren. Als de resultaten komen dan wordt het vanzelf leuk en bevredigend. Dat sport leuk moet zijn, daar is niks mis mee maar dan hebben we het over het spel aspect van sport. Gezondheidsvoordelen zijn hierbij een gewenst neven effect. Leuk dat het ook wat oplevert. Je kunt echter ook sporten niet zozeer vanuit spel maar vanuit bewegen, gezondheid, fitheid. Neem het voorbeeld van de sportschool. Uit onderzoek is gebleken dat veel sportschoolleden het helemaal niet leuk vinden om naar de sportschool te gaan. Ze doen het omdat het moet. Van zichzelf, net zoals tanden poetsen. Die kennen het gevoel wel: het moeilijkste is het vertrekken, éénmaal je daar bent gaat het vanzelf en achteraf ben je nog eens blij dat je geweest bent ook. Het hoeft dus helemaal niet leuk te zijn. Wat je vooral wil doen is niet te veel toegeven aan je gevoel van het hier en nu voor het vertrek. Je wil het gevoel in de toekomst voor ogen houden, dat wat je aan het sporten overhoudt. Of je wil het gevoel van het verleden herinneren waar je jezelf achteraf slecht voelde omdat je toegegeven had aan je excuses om niet te sporten. Consistentie is immers het belangrijkste.

Om die consistentie te waarborgen zijn twee dingen belangrijk:

  • Handel met oog op de toekomst en in lijn met de zaken die je met jezelf in het verleden hebt afgesproken. 
  • Geef niet te veel aandacht aan je emotie / gevoel van het moment – die is immers lang niet zo belangrijk als de acties die je onderneemt.

Ja – leef in het hier en nu. Doe dingen met aandacht maar vergeet niet de lessen uit het verleden. Neem in rekening de gevolgen voor de toekomst. Hier en nu is niet alleen met volle aandacht doen waar je mee bezig bent. Hier en nu is ook bewust een keuze maken met volledige acceptatie van de gevolgen die die keuze met zich mee zal brengen. Hier en nu – daar zit alles in: Verleden, heden en toekomst.