Yang Sheng Lifestyle
Growing beyond Health
Bestaat qi?
Geloof jij in qi? Dat is een vraag die wel eens gesteld wordt en een vraag die duidelijk weergeeft hoe weinig we begrijpen over het begrip qi. Alsof qi een vaag begrip is die te maken heeft met religie of bovennatuurlijke krachten. Iets wat overigens niet persé onwaar hoeft te zijn. Het is tenslotte een ruim begrip, met vele betekenissen en al te vaak in een vage context toegepast. Maar betekent dit dat qi niet bestaat?
Onlangs kwam ik een artikel tegen die claimde “Nee – Qi bestaat niet” geschreven door Dhr. Steven Novella. Mijn excuses, Dr. Novella. Die titel geeft natuurlijk al heel wat meer gewicht aan de woorden van deze man.
Dat is echter een valse veronderstelling. Dhr. zal vast wel een dokter en expert zijn in zijn eigen vakgebied. Hij is tenslotte academisch klinisch neuroloog aan de Yale University School of Medicine. Kennis van de Chinese taal en cultuur zal er echter waarschijnlijk niet bij horen. Wel jammer dat een man met dokter-status niet even zijn huiswerk doet voor hij een hele cultuur en medische stroming als kwakzalverij afdoet.
Als mede-oprichter van de New England Skeptical Society (gelijkaardig aan de Vereniging tegen de Kwakzalverij en zijn Belgische variant Skepsis) promoot hij kritisch denken en een hogere standaard van onderwijs. Dan mag je toch verwachten dat hij enigszins onderbouwd uit de hoek komt. Hij zou om te beginnen ons eigen artikel over Qi eens kunnen lezen. Had hij dat gedaan, dan zou hij al opgemerkt hebben dat het afschilderen van qi als sprookjestaal nogal erg kort door de bocht is.
Zelf lees ik graag de argumenten van deze vaak fanatieke strijders tegen het alternatieve zoals ze wel eens worden genoemd. Het is nu eenmaal een feit dat onze kapitalistische maatschappij de ruimte heeft gecreëerd voor allerlei dubieuze opleidingen, stromingen en behandelmethodieken. Ik sta dan ook volkomen achter hun idee om kritisch te blijven denken. Deze groepen zouden naar mijn mening echter een pak serieuzer overkomen als ze ook de misstanden in de reguliere geneeskunde zouden aankaarten want dat vakgebied is eveneens niet vrij van ‘kwakzalverij’. Nu lijkt hun imago mij toch meer te beperken tot die van heksenjacht. Naast het feit dat ze al te vaak wetenschappelijk werk naast zich neerleggen of simpelweg negeren lijken ze met de spreekwoordelijke paardekleppen naar bepaalde onderwerpen te kijken. Niettemin maken ze sporadisch wel eens een terechte opmerking en wijzen ze ons op de zwaktes in de eigen onderbouwing. Die onderbouwing leek overigens in hun eigen artikel ver te zoeken.
Qi als functie
Laat ons beginnen met het meest duidelijke tegenargument. Qi als functie en suffix of achtervoegsel. Hierbij spreken we over yangqi, yinqi, vuurqi, leverqi, etc… Als je trouwens beargumenteert dat qi niet bestaat – zou men dan ook beargumenteren dat yin en yang niet bestaan? Yin en Yang zijn theoretische concepten die afhankelijk van de context een verschillende rol hebben. Als middel tot categorisatie of een manier om verandering weer te geven zoals in de Yijing voorkomt. Op die manier is het even absurd om qi af te doen als niet bestaande. Naast het taalkundige aspect is qi een theoretisch construct om een bepaald idee weer te geven. Eén van die ideeën is die van functie. Leverqi gaat over de functie die de lever vervult binnen het geheel aan correlaties zoals we die kennen in de Chinese geneeskunde. Je kunt niet zeggen dat leverqi niet bestaat als men daarmee refereert naar de functie van de lever. Anders zou je beweren dat de lever geen functie heeft.
Een ander voorbeeld hiervan is het kenmerk van yangqi dat verwarmend is, het is expansief. Wanneer men ervaring heeft met Daoistische medatitietechnieken waarbij vanuit stilte (Yin) Yang ontstaat om op die manier het Dantien te vullen. Nog zo een structuur die natuurlijk voor de neurologische wetenschapper totale onzin is. We vinden uiteraard niets als we iemand opensnijden en tussen die darmen gaan rommelen op zoek naar een Dantien. Toch kan iedereen die bekend is met deze meditatietechnieken getuigen dat er op een gegeven moment een warmte ontstaat in de onderbuik, een gevoel van expansie. Vaak gepaard met een neurotisch, onrustig gevoel want tjah ook dat is de aard van yangqi. Het is beweging. Die beweging dienen we door ontspanning en aandacht tot rust te brengen zodat de yangqi kan accumuleren in het Dantien. Het opkomen van de onrust noemt men vanuit de vakterminologie ‘het ontspruiten van yang’. Allemaal larie en apekool als je het vanuit een neurologisch standpunt gaat bekijken. Maar dat maakt het niet minder reëel zoals elke beoefenaar van deze kunsten je kan bevestigen.
Als laatste voorbeeld geven we het voorbeeld van wat men noemt Sha Qi. Hiermee wordt de negatieve invloed bedoelt dat iets uitoefent. Zo is een rokende huisgenoot een vorm van Sha Qi maar ook een klagende buurvrouw of het wonen naast een vervuilende fabrieksgebouw. Alles wat een negatieve impact heeft op iets anders kan omschreven worden als Sha Qi. Een concept wat vaak gebruikt wordt binnen de Feng Shui waar men oa. de invloeden van Sha Qi uit de omgeving probeert te neutraliseren door bepaalde maatregelen te nemen. Sha Qi wordt in deze context bv. gecreëerd door puntige voorwerpen in het huis of gericht naar het huis, een lantaarnpaal vlak voor je deur of een tuin die helemaal open is aan de achterzijde van het huis. Deze Sha Qi heeft dan weer een negatieve impact op je ontwikkeling en gezondheid. Wederom larie en apekool voor de neurologische professor maar volgens de meeste Feng Shui Masters een jammerlijke realiteit voor hen die de gevolgen ervan moeten ondergaan.
Qi kunnen we dus zien als een synoniem voor functie. We kunnen het net zoals bij het argument van ‘het zwarte gat’ verklaren als iets wat we niet rechtstreeks kunnen waarnemen maar wel het effect ervan (warmte, expansie, beweging, onrust). Of het gaat over de invloed dat iets uitoefent op zijn / haar omgeving. In alle drie de gevallen is er weinig ruimte voor discussie of qi wel of niet bestaat, het is immers niet meer dan een middel om een bepaald concept uit te leggen. Waarom dan toch die stellige mening dat qi onzin is en dat zij niet bestaat.
Vaagheid
Mogelijks ligt een deel van dat probleem bij onszelf. Door de kwaliteit van yangqi, het warme, bewegende, levende aspect ervan wordt qi vaak vertaald als ‘life force’ – levensenergie. En hoewel we als professional in het vakgebied wel de link hiermee kunnen zien mogen we niet blind zijn voor de vaagheid van het concept. Energie wordt door meerdere auteurs weerlegd als zijnde een foutieve vertaling, net zoals dat overigens geldt voor de term meridianen of vijf elementen. Toch zijn deze termen veelgebruikt binnen het vakgebied en zijn ze dermate ingeburgerd dat ze er ook moeilijk uit te krijgen zijn. Het gevolg echter is dat we onszelf daarmee in het verdomhoekje duwen van de kwakzalverij.
Wanneer wijzelf praten of schrijven over qi als energie of levenskracht dan roepen we vaak (niet altijd) een gevoel van vaagheid op. Zeker voor een leek maar misschien ook wel omdat we zelf niet helemaal goed begrijpen waar we het over hebben. Als we uitspraken maken als: “zwaai met je armen en verzamel de energie om je heen” dan is het logisch dat dit voor een bepaald publiek klinkt alsof je een scéne naspeelt van Dragon Ball Z waarbij je de ‘Kamehameha’ oproept. Of als we het hebben over hoe alles qi is dat we onbewust misschien wel de link triggeren met ‘the force’ uit Star Wars. Gezien de term qi heel vaak gebruikt wordt in een vage context is het dan ook niet verwonderlijk dat we mensen als Dr. Novella hebben die op deze manier mogelijks onopzettelijk een hele cultuur belachelijk maken door te stellen dat een basis concept als qi de verzinselen van een fantast zijn.
* Voor hen die niet weten wat een Kamekamehaaaaaaaaaaaa is 🙂
Met dit soort artikelen gaan we vaak twee kanten op. Of we leggen ze naast ons neer, trekken ons er niks van aan en doen alsof de woorden van deze man geen waarde hebben. Of we trekken ten strijde en proberen ons gelijk te halen. Hoewel ik probeer te vermijden in een welles – nietes verhaal terecht te komen vond ik het in dit geval wel noodzakelijk even tegengas te geven. Met name omdat het statement “Qi bestaat niet” getuigt van weinig respect voor niet alleen een medische traditie maar voor een cultuur in haar geheel. Toch is het belangrijk om niet ten strijde te trekken maar eerder de dialoog aan te gaan. In eerste instantie wil ik met het bovenstaande deel aantonen dat het afdoen van qi als een verzinsel een volkomen onlogische redenering is als je het legt naast een meer gefundeerde onderbouwing van het begrip. In tweede instantie kunnen we luisteren en begrijpen welke argumenten deze man aanhaalt en vanuit welke visie hij dit statement maakt. Daarbij onszelf afvragend wat dan precies de reden is dat Dhr. deze visie heeft ontwikkelt.
Als we die laatste vraag beantwoorden moeten we toegeven dat het alternatieve circuit wel degelijk bijdraagt aan de vorming hiervan. Door new age invloeden, onwetendheid en vaagheid in taalgebruik dragen we bij aan verwarring. Hoewel qi als levensenergie vanuit bepaalde standpunten misschien terecht op deze manier omschreven kan worden vinden we in de literatuur te vaak deze omschrijving terug zonder de nuance van de verscheidenheid aan betekenissen en vormen van qi. Qi heeft in veel gevallen overigens niks te maken met levensenergie. Een kleur kan qi hebben, een schilderij kan qi hebben, niet door het leven wat ze in zich dragen want dat doen ze niet maar door de rol van informatie overdracht, de invloed die ze hebben op hun omgeving of op de persoon die ze ervaart. Zoals we bij het vb. van Sha Qi hebben gezien heeft qi ook betrekking op de invloed die iets uitoefent op iets anders. We begrijpen allemaal wel dat de Sha Qi die uitgaat van de lantaarnpaal voor mijn voordeur niks met levensenergie te maken heeft. Qi is een multidimensionaal begrip waarbij de vertaling van energie of life force een drastisch onrecht aandoet aan de verscheidenheid van mogelijkheden als we het hebben over qi. In dat opzicht doen we onszelf en ons vakgebied een plezier als we bij het gebruik van de termen qi, energie of levenskracht, bij onszelf even goed nagaan. Wat bedoel ik nu precies? Concreet en duidelijk. Gebruik ik deze terminologie omdat ik een specifieke intentie heb of gebruik ik het omdat ik eigenlijk niet helemaal weet hoe ik het moet omschrijven. Doordat het echter zo vaak voorkomt dat men refereert naar qi als zijnde levensenergie gaan skeptici misschien wel terecht de conclusie maken: ja maar qi bestaat helemaal niet.
Ook daar dragen we weer zelf aan bij door krampachtig te proberen aan te tonen dat qi wel bestaat, dat er echt lijnen door het lichaam lopen waar de qi doorheen kan. Steeds weer opnieuw proberen we de vertaalslag te maken naar Westerse terminologie, fysiologische structuren en processen dat we de eigenheid van de Chinese kosmologie volledig overboord gooien. Wie zijn vak op diepgaande manier bestudeert, niet alleen intellectueel maar ook empirisch aan de hand van de eigen ervaring, die hoeft niks te bewijzen.
Daar ligt voor mij één van de grootste valkuilen die we in ons vakgebied zelf zijn gaan voeden, het intellectualiseren van. Chinese geneeskunde is een empirische wetenschap die naast het logisch rationele karakter van zijn achterliggende theorieën een grote mate van eigen ervaring vereist om tot een volledig begrip te komen. Niet voor niets is qigong en taiji een verplicht vak op de Universitaire opleidingen in China. Hoe kun je begrijpen wat je in theorie leert als je het in de praktijk niet kunt ervaren? – is het argument van hun beleid. Die ervaring levert je overigens in de context van dit artikel nog iets heel waardevols. En dat is dat je door je eigen ervaring steeds minder de neiging zult hebben om te vervallen in vaag taalgebruik.
Je kunt veel beter omschrijven wat je precies bedoelt omdat je begrip van het concept gebaseerd is op meer dan alleen je intellectuele studie. Die studie is immers onderbouwd door je eigen ervaring. Die zou wel eens de heiligheid van wetenschappelijk onderzoek in vraag kunnen trekken.
